Mileembe!
This article is composed of various short-written talks on several social issues. The aim is to capture "raw speech" in its 'beauty and aesthetics'. You will note that it is in direct speech that grammar, syntax and semantics are played on, assuming that the speakers are of one mind. It is in sentence analysis that "structural Lulogooli" applies, opening "Lulogooli speaking" to study.
Mukeele'we'sogooni : Keeeeremu ukavitaa za!
Kelemu : I vuaha anlaangaa?
Imbisu : (hasi) Lekana na vakeele ve'sogooni,
Mukeele'we'sogooni: ni inzi, Beresira!
Kelemu : Yee Beresira! Leka ndakocheeriza lundi!
Mukeele'we'sogooni: I vu wo'mbee nayo'oyo!
Kelemu: Ukagotwi mwaami unu?
Mukeele'we'sogooni: Yi vu, vakeere ve'sogooni vamufwaananyaa!
Kelemu : Egorofa ya muheenzi ku'ila ya vu?
Mukeele'we'sogooni: kuhul'laaza lyiita! Mweene kulaveeha kwaamolla!
Imbisu : (galaha) kuzye mnya!
Kelemu : Kareke gahele, fwaana ovee na gandi!
Mukeele'we'sogooni: Vaami vaalaa vaamanyikana kale. Leelo kwaamiihwaa nendege!
Imbisu : (nakasa) Ma ngovoollaa vandu viitu ni vasiru! Kalle vakeele'ava!
***
10. Niuteeva oteeva galaha!
Mwanzali : Lugina lwange nalwoneke! Masiiza gaviri nindalutigulaa! Nyenyaa karuunu ndutiguli ndole!
Imbudi : vandu vavoolaa lwayoneka!
Mwanzali : Kalle! Kalle! Kali ndarutigula ngasyella vu? Nilwakasima ndi _vacustomers_ vagota!... Ndaavee ndaagotela mmaliga!
Imbudi : Gaaloondekani vuvi! Igaavudya lukuzu luayidikiiyo!
Mwanzali : Vakuzu vaakunzya muzimoni. Kari e ngenda usuuviraa ndoraa vandu? Na eyo ni'Igavudya za. Kari koogotwi niiva vandu vakuzaaku Imaavi, Ivusaali, Ivukilimeeyo!
Imbudi : Ganduraku amiitu! Ol"laa vuzwa kasiigoro kanu, ni inguvu ya ndaazya kumufuundi'ange Ichavakari annavire. Kuzya kuvugura kaluunu ambeezaa amboollee mufuundi'azana vaavee kumuyavira!
Mwanzari : Kalle! Kalle! Ku ni valina viitu vandi vaanga vakakuzi na vaayivilwi inyima wa kunyi kumanya? Kunyala kwavamanya voosi?
Imbudi : ku geenya oteeva galaha. Utahaana mileembe jizyile mundu wutatee ku zimoni lwa shimbi ku mba. Unyala wateevwa, 'omenyi mukivala ki?'?
Mwanzari : Limenya liatigala hakigaro'aha. Lukwiili isa yoosi yoosi runyara kuva nirutulla! Ku kwetegeke!
Imbudi : Yivi katogotatogize rugina. Leka inzi nduuki yeengo. Ndaakanyiira vileenge.
Mwanzari : Vulahi. Leka ndore iruhaamba!
***
9. Ni engoko?
Kisia : Agoni hayi?
Kaveza : Ngovoollee wa Makamu! Uhullaa daa?
Kisia : Kimohili wa Makamu iki?
Kaveza : Vigiingi via ngotwa Gen-Z! Vikaana via GenZ vivula wa vizyizaa ngovoollaa, azye azye, arekane numuyaayange! Noho Makamu niyenyi ahe muyaayeve! Nyenyaa vusilu dae!
Kisia : Hullaa, hulla Kaveza!
Kaveza : Mbulli ki? Ki cha mbulla? Ne engoko ya ndaari ngeende mumigizi nendeevaa niiva yiingii? Ndaari nzizi woovo koteeva Omido navee numkali womwana'nge?
Kisia : Achi nuhulla! u...
Kaveza : Ndaakovoolla makamu goosi! Mboolle, navura wambira! Niyeenyaa yirane mwinzi mwandu kijira muyaayaavo nguyu yaagota amanye inzi ni ya'magaga!
Kisia : A, a...
Kaveza : Mukaanuyu ndaavoye morere avirukiri mmakono gaange kijila nguyu vaareetana vaana. Lola lwaana lwa vandeezaa mu... ku Makamu amwingilize agone yo ku nzye muteeve amboolle ndaari nzye kuteeva! Kali yi ndadaamba isi Omido!
Kisia : Liyoga silikoonyaa mulidaala daave...
Kaveza : Vandu valeke! Vandeke! Kikaana yicho nzyizaa kukinyiinya modoga kizye kugaasi yakevoolaa! Zigaasi zyo vomeidi izyo zigaasi zya vakaana verollaa vayaayi?
Kisia : Kamolome basi...
Kaveza : Daave ise Omido, gaakuunuma!
Muana I: Ziswa! Ziswa!
Muana II: Ziswa!
Muana III : Ziswa!
Mukeele : Vuguli vikoombe!
Muana II : Ziswa!
Muana III: Ziswa! Ziswa!
Mukeele : Mulekaa niziizyila! Mudoole!
Muana IV: Ziswa! Ziswa!
Muana II: Ziswa!
Mukeele : Zikatulaa vuli havundu?
Muoyo I: Ziswa! Ziswa!
Muoyo II : Ziswa! Ziswa!
Mukeele : Hulila kali ingeleka!
Mioyo jia vaana : Ziswa! Ziswa! Ziswa!
Mukeele : Hamugoloova zana ikasagulukilaa ki? Lidaala liosi ni ziswa!
Mioyo jia vaana : Ziswa! Ziswa! Ziswa!
Mukeele : Kuva muana ni vulahi gooyi! Hulila kuli vakoonyanaa mioyo. Leelo nakuunzakala hango haa mutiga Imbuki... Noho ni vanga Imbuki vadigulaa kivala kumugoloova gunu!
Mioyo jia vaana: Ziswa! Ziswa! Ziswa!
***
7. Kiuvwi sinikive kilahi
Mengesa : Sikwavooyagaa ni'vi chuvwi'ki sinakeve kirahi mbaa?
Obiro : Kari kogotwa. Na gu'mmuhiga kuusyii kuumari! Hakurikaduukirage mmuhiga kandi!
Mengesa : Izyii kugwa Idako. Yinu vavooraa kovee vweera!
Obiro: Vu alikasuminyu'undi? Ndava ni'mu ndaari ndataaga vushya!
Mengesa : Vayaa Isaka, ovee'ndi oroondaa zimbagaya reero! Nukagiinji ki mmat'i'mwo!
Isaka : Tavoora ku mba. Na kavanzunulli Waresiba. Imbura ya'mugorovira!
Obiro : Nekora ndi imbura zana?
Isaka : Yiiti zing'oombe zizye zyi'guredi zira. Vavoolaa roheni rwingillii muchinyaallo!
Obiro na Mengesa : zimbavasi ziveyo! Obiro : Ga'kwakavooraa. Chuvwiki keeherizi na kinunyaa kivi!
Isaka : Ku kavangallii'ku yaka. Vavaaji vagayi Resiba aleke vanuzuriku. Oyo mweene utuumbi!
Mengesa : Zyo roheni lwiti leelo vandu vanyaanyaa?
Isaka : Ovooraa na chuuvwi ngiki choonechi. Nikuryi kari magina ngovoollaa!
Obiero : twa-twa-twa 'sekaa vwooni!
***
6. Kavulani na Kamoonya
Kamoonya : Hole uzugaanye ni'izi!
Kavulani : Leeta! Ngani kandi ivi uvee muliguungula!
Kamoonya : Mwaana leka. Yi chuvwi'yi yenyaa wesoolla vukikiri ndi. Sollaa kuli ikori vandu mugoloova vuyu!
Kavulani : Wah! Mugoloova vulavula vwuuni vwa maama yaali yaavisa kwaali kulagona nzara!
Kamoonya : Inzi nzirasi mmasuguma kari mwooyo nigwaagasuura!
Kavulani : Masuguma gaingwa munda lwa ndaamenyaa iruguru ngeenyaa ku mba. Leka nzisaanduli kaseveeve na kanderema ninzikara hanzikala!
Kamoonya : Enderema zana yo ya waari urambaku ndaameeda mukato na zimboga zidooliliza izi!
Kavulani : Zyooheenze neveeku. Kwagirimii vuzwa hasi henza reero kujyenyaa!
Kamoonya : Gajira ndyo. Sollaa zimboogi'zi nisaaga ng'oondo nuzireka madiku gaviri ziiturizi vuguzaa ziiyee!
Kavulani : Na lisuuza? Heenza liange yiri kuli liiteeli vuguza nang'ana vwambiraa Imudete. Na vuguku vuriinga tutu!
Kamoonya : Zinguza ni zindinyu yivi! Izilla yahaasi yaainzakizirii kakuvi kumarova nigaambeera ku mba!
Kavulani : Nekohonere mwigaraba! Simangaanda gaaturi? Gahe masiiza gaviri nimburiiyi, kulava mwigala vukuusi!
Kamoonya : Na yaakuba ivitaane ligaanda ki liayaanza inzirira?! Ngeyooo eetoonyi! Kavulani kwaagaane!
***
5. Vasaakulu na Vakomi
Mukomi I: Mileembe vasaakulu?
Musaakulu I na Musaakulu II : Mileembe vayaayi.
Mukomi I: Kwaari koteeve hee, humusaakuru Akelola yiha?
Musaakulu II : Akelola ni vanyiingi yinu vayaayi munyi. Kololaa mufwaanaa mutuli ihale.
Musaakulu I : Yee mufwaanaa mutuli ihale. Zisyoora zyinyu ziiniaye mkomaa.
Mukomi II : Kutullaga Ivutwa, Ikavukereri nimmanyi yo!
Musaakulu I : Igavukereri kogotwi? Mboo munyi vang'elle vamadiku gano mutaturaa muviandaangu mwaageen...
Musaakulu II : Yava vageni vi'Iguunza mugeendi kwaa Akelola. Mburiiyi uguuku naatalla navizara azya kodeeka. Sendeevi vaava, ngu ndalla!
Musaakulu II : OH! Niiva ni yo muuteevee hakilyaango. Libang'a lia mullaa haliheli hala yiho. Muchaamilage kumuluungi mwaakasulunguta hesoroongo yomollaa yeyo....
Mukomi I na Mukomi II: Asaande vasaakulu.
Musaakulu I : Mwoodi kologeendo. Kwaashira ku zing'oombe kwaamanya kuli zinyala kuruhiza mundu. Duuchi mwiituulli! Kuma...
Musaakulu II : No tonetu. Tufwaanaa tutuli haango. Mwiima gwo kugula eng'oombe munzira nuzya kukwa nugwiitu mba!
Musaakulu I : Vaazya muziseendi. Ambeenge siyaaraanga vanyaadi rwa vako vaasivuka?
Musaakulu II : Ambeenge akamanyi mwiima? Mundu kuzya kukwa mukari na vaana viimbiri siyaashira yo kindu da! Ziagona yo kaviri? Vaamwiiranyira viseero!
Musaakulu I : Kari viingiragaa yivi nzyizaa kusiingira kugirigari. Mukaana vi'Iguunza aakoli vulahi kukweevwa. Navuzwa mutiga Iguunza yaakuza naakiri kukwa umyayeeve mnene wichoova! Ku kemoori kirara mugaamba kituri!
Musaakulu II : Akelola mudi arakuhulla? Atava nakuraanji nasuuviraa kwaayaanza kurya. Vasaakulu vagenihizwaa kumwiima!
Musaakulu II : Kwakaari kuve nekoroonda vakomi? Umanye vaaduuchi kocheleva...
Musaakulu I : Kukadachi vene haango vaviingirize? Kugeende garaha vakomi nivachizaazaamira kuviveeho!
***
4. Indimuli yaatya? You don't know me!
Ahoonga : Vayaa Wambali zana gaali ndi yo?
Itagosa : Mamaa, mugeendaku wavandu vageendaa
Ahoonga : Sengovoollee nyaliza mba kigila...
Itagosa : Mamaa zimoni ziali zigaade vandu! Matuyi gaali gaangaade ndavura kwerolla mweene numweene!
Ahoonga : Ndigula! Ndigula Itagosa!
Itagosa : Mamaa ijirichi yiikuumaanji vuzwa, "Indimuli yatya, You don't know me!"
Ahoonga : Musaaza mugoosi ula?
Itagosa : Uliha? Takallaa vuzwa vandu vageenda. Engollo yu'musaazoyo iivuukizi vigiingi mwinzi Ahoonga! Iivuukizi vigiingi. Nyenyaa vwaami Ahoonga. Mbe vwaami Ahoonga!
Ahoonga : Kwani gaali yo ndi?
Itagosa : Mamaa, wuraangaa Mugoosi oyo lwa asiingii komoloma kullavu Martin Luther King Inyuma! Aligiti ming'ana jimanyi jihaambize mullu mbaandu leka...
Ahoonga : Enhe?
Itagosa : Indimuli yaatya? You don't know me! Black Mamba Ivihiga vuigizi, ZigZiggler Ichavakali nanga Machakos, Taku vonene vwa Africa nillova! Indimuli yaatya? You don't know me! Mmmaaa
Ahoonga : Ngosi kohoonga
Itagosa : Sinogosage kukuba ikuula 2027 kali niiva kwakomuha kale vugavana niminwa. Amolomangi ku vuzwa na vandu Yee Gavana, Yee Gavana! Walolaku mundu wa vandu? Mamaa ngotwa Indimuli atulizi hayi maguta yiivaka mwooyo. Vaandu vaayaanzi musaazooyoo mmmaaa
Ahoonga : Atali mweene nu mweene yeenyaa Vugavana? Umanye vandu...
Itagosa : Indimuli Yaatya? You don't know me! Mweene nu mweene havulavu. Vakogoyanyaanji ni zikeeki zyu kuchuula yeengo kutula mbwigizi. Kwenyaanji atale! Kali alavula kutala kwali kumunigi atale! Mamaaa lwu musaazoyo atali... lwu musaazooyo atali... suhullagaa mwooyo gwaange nigufwaana govee nu muyaga? Mamaaa.... kali vaali muziovisi vayinzilaa veegosi muyiinzili wi kivuni yaazaaa. Yaazaa avee kunzila! Zisivitali vuyu, masoomo, vayaayi vaasooma vavula zigaasi yava...
Ahoonga : Vuami ni miandu!
Itagosa : Vuami ni mundu! Mundooyo nu mwaami zululya!
Muzeembi : Yivii, oreetema keno!
Luvisia : Ndoraa!
Muzeembi : Awa amiitu, isi'ifwee tura mmurimi!
Luvisia : Ni yaha vuzwa reka mare...
Muzeembi : Kekevo killa kimaraa vagasa voosi mba!
Luvisia : Ni challuku mugaamba kijiraa nimbaandalla ndi!
Muzeembi : Oh, rugano talla muene! Siwaakevi voovo rikura rumuri?
Luvisia : Siwalla mukooza wange nikuvura kokeva!
Muzeembi : Oooo! Vindu viakilaanga - Mudiriji'ura?
Luvisia : Yee. Ko kakubadulla ku viguumba mugaamba Eseremi!
Muzeembi: Ku uzya ndi niwetema vino?
Luvisia : Nzinuchi! Ujira nu munwa mbi ivi! Wizurizaa nomboolla ndagwa ningida nizyizaa Imudete nenyoora maduywa?
Muzeembi : Leka gahere amiitu!
Vurahi sana
ReplyDelete